Najpierw okładka! Polskie okładki książkowe
1944–1970
Głównym celem projektu Najpierw okładka! jest zapoczątkowanie badań nad okładkami książkowymi, które obok plakatów, filmów animowanych i ilustracji były źródłem międzynarodowego uznania polskiej szkoły grafiki w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku. Zdaniem autorów tego projektu okładki na tle innych form grafiki użytkowej zostały mocno zaniedbane przez badaczy powojennej sztuki stosowanej, a jak można wywnioskować już z pobieżnych nad nimi studiów – znalazło się wśród nich wiele oryginalnych i doskonałych warsztatowo realizacji. Nic zresztą w tym dziwnego, skoro okładki projektowali często ci sami twórcy, których nazwiska pojawiały się wśród laureatów najważniejszych światowych konkursów na plakat czy ilustrację. Co więcej, tacy twórcy jak Jan Młodożeniec, Daniel Mróz, Janusz Stanny, Ewa Frysztak czy Marian Stachurski najpełniej wypowiedzieli się właśnie w projektach okładek książkowych. Projekt Najpierw okładka! ma więc za zadanie podjęcie studiów nad okładkami z lat 1944–1970 przez pryzmat rozmaitych metodologii badawczych. Służyć temu ma konferencja naukowa zorganizowana w gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych, a także będąca jej pokłosiem książka. Dodatkowo projekt ma mieć również wyraźny rys popularyzatorski i edukacyjny – zadaniem jego autorów jest zwrócenie uwagi na fenomen polskiej powojennej okładki także tym, którzy nigdy z nim się nie zetknęli, a zwłaszcza projektantom szaty graficznej współczesnych książek. Służą temu dwie wystawy – w Galerii Wydziału Grafiki gdańskiej ASP oraz plenerowa, wpisana w pejzaż starego miasta w Gdańsku – a także warsztaty z udziałem Józefa Wilkonia, jednego z najwybitniejszych projektantów w powojennej historii Polski. Zainteresowanie publiczności tymi wydarzeniami każe potraktować projekt Najpierw okładka! jako zapowiedź kolejnych przedsięwzięć, które rozwiną dotychczasowe ustalenia badaczy i sprawią, że polska sztuka książki stanie się żywym elementem polskiej tradycji artystycznej.
Najpierw okładka! Polskie okładki książkowe
1944–1970
Konferencja naukowa
Audytorium ASP w Gdańsku
20 października 2017
Celem organizatorów było zrobienie monograficznego przekroju przez problematykę konferencji, dlatego podzielono zagadnienie na siedem tematów i poproszono o ich rozwinięcie najwybitniejszych badaczy zajmujących się polskim projektowaniem graficznym, wykładowców wyższych uczelni, którzy reprezentują rozmaite dyscypliny naukowe: historyków sztuki ( dr Jacek Friedrich, Uniwersytet Gdański, Anita Wincencjusz-Patyna, ASP we Wrocławiu, dr Piotr Rypson, Uniwersytet Warszawski), bibliolożkę (dr Ewa Repucho, Uniwersytet Wrocławski), projektanta książek i wydawcę ( prof. Janusz Górski, ASP w Gdańsku), ilustratorkę (dr Anna Machwic-Adamkiewicz, ASP w Katowicach), a także literaturoznawcę i edytora ( dr Piotr Sitkiewicz, Uniwersytet Gdański). Zadaniem prelegentów było wskazanie najważniejszych tendencji w ówczesnym projektowaniu okładek oraz przedstawienie najwybitniejszych twórców i ich najlepszych prac. Każdemu wystąpieniu towarzyszyła projekcja przykładów najlepszych realizacji związanych z omawianym wątkiem. Zwieńczeniem poszczególnych referatów była dyskusja ze słuchaczami. Wszystkie referaty zostały nagrane i będą dostępne w internecie, dodatkowo zostaną opublikowane w pokonferencyjnej monografii.
Program
1. Piotr Rypson
Mieczysław Berman: stary styl dla nowego porządku
Referat dotyczy Mieczysława Bermana w roli wiodącego grafika-projektanta władzy komunistycznej w Polsce. Uwaga zostanie poświęcona przede wszystkim jego realizacjom książkowym – omawianym na tle nurtów grafiki książkowej okresu tużpowojennego.
piotr rypson
krytyk sztuki, historyk literatury i kultury wizualnej; od 2012 roku zastępca dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie; wykładowca Podyplomowego Studium Muzealniczego Uniwersytetu Warszawskiego, Rhode Island School
of Design, Miami Ad School; autor m.in.
Obraz słowa. Historia poezji wizualnej (1989),
Książki i Strony. Polska książka awangardowa i artystyczna w XX wieku (2000),
Piramidy, słońca, labirynty (2002),
Nie gęsi. Polskie projektowanie graficzne
2. Jacek Friedrich
W cieniu Stalina. Okładki polskich książek z literaturą piękną lat 1949–1956
W okresie socrealizmu oficjalna stylistyka tylko po części przeniknęła do projektowania okładek. Typowo socrealistyczne ujęcia można spotkać stosunkowo rzadko. Pragmatyka związana z komercyjnym charakterem książki miała wpływ na poszukiwanie wyrazu plastycznego atrakcyjnego dla odbiorcy, a to powodowało, że często sięgano po stosunkowo swobodne, graficzne rozwiązania, bardzo odmienne od realistycznych, malarskich ujęć socrealistycznych.
jacek friedrich
historyk sztuki, wykładowca w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego, dyrektor Muzeum Miejskiego w Gdyni; w swoich badaniach podejmuje między innymi zagadnienia z zakresu projektowania w Polsce po 1945 roku.
3. Janusz Górski
Oddech. Okładki polskich książek z literaturą piękną lat
Rok 1956 przyniósł odwilż nie tylko w świecie polityki, ale i kultury. Otwarto dostęp do najnowszej sztuki zachodniej, której niezależność i różnorodność zachwyciły polskich artystów, zwłaszcza młodych. Ta fascynacja spowodowała wysyp świetnych projektów i realizacji, prawdziwą rewolucję w projektowaniu graficznym. Wśród twórców okładek prym wiedli Jan Młodożeniec, Marian Stachurski i Janusz Stanny.
janusz górski
projektant książek i wydawca; profesor na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku; współzałożyciel wydawnictwa słowo/obraz; redaktor naczelny i dyrektor artystyczny wydawnictwa czysty warsztat; autor tomów rozmów z twórcami polskiej szkoły grafiki: Jak ktoś mógł na to pozwolić! (2011), Józef Wilkoń. Szum drzew (2013), Wojciech Fangor: Ja. Autobiografia (2014), Kilian dzieciom (2014).
4. Piotr Sitkiewicz
Nasza mała kontestacja. Okładki polskich książek z literaturą piękną lat
Lata sześćdziesiąte XX wieku można uznać za złoty okres polskiej okładki książkowej. Autor referatu przygląda się pracom najwybitniejszych twórców tego okresu, odkrywając główne tendencje w projektowaniu książek z literaturą piękną, niesłusznie stawianych w cieniu ówczesnej książki dla dzieci czy plakatu.
piotr sitkiewicz
redaktor, literaturoznawca, wykładowca edytorstwa na Uniwersytecie Gdańskim; autor książki Bestiariusz Lema według Mroza (2012) oraz współautor (z Pawłem Sitkiewiczem) dwóch książek dla dzieci: W Gdańsku straszy (z ilustracjami Józefa Wilkonia, 2015) i Gdańsk na opak (z ilustracjami Bohdana Butenki, 2014).
5. Anna Machwic
Literatura niepiękna. Okładki polskich książek popularnonaukowych, podręczników, poradników…
O ile okładki książek beletrystycznych pozwalają projektantowi na swobodną interpretację treści, o tyle od okładek książek o charakterze popularnonaukowym oczekujemy, aby podpowiadały, czego możemy spodziewać się w środku. Celem referatu jest próba pokazania trendów w projektowaniu okładek książek niebeletrystycznych, wydawanych w popularnych seriach, które wówczas gościły w prawie każdym domu.
Anna Machwic
wykładowca Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, od 2013 roku kieruje Pracownią Ilustracji; kurator międzynarodowego konkursu Książka dobrze zaprojektowana – zacznijmy od dzieci oraz towarzyszącej mu konferencji Książka dla dzieci – jak to się robi? Prowadziła w Polsce i za granicą warsztaty i wykłady dotyczące ilustracji.
6. Anita Wincencjusz-Patyna
Sezamie, otwórz się! Okładki polskich książek dla dzieci
W pierwszym powojennym ćwierćwieczu artystów zajmujących się ilustracją książkową było ponad czterystu, z czego spora część specjalizowała się w twórczości adresowanej do młodszej części społeczeństwa. Autorka referatu przedstawia nieprzebrane bogactwo okładek książek dla dzieci powstałych we wskazanym okresie, próbując dokonać ich wstępnej klasyfikacji o bardzo ogólnym charakterze.
anita wincencjusz-patyna
historyczka i krytyczka sztuki; adiunkt w Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu; zajmuje się historią i teorią ilustracji książkowej; autorka monografii Stacja Ilustracja. Polska ilustracja książkowa 1950–1980. Artystyczne kreacje i realizacje (2008) oraz wielu artykułów poświęconych grafice książkowej w Polsce i za granicą, współautorka (z Małgorzatą Cackowską) publikacji Look! Polish Picturebook (2016).
7. Ewa Repucho
Zgodność i użyteczność. O projektach okładek Leona Urbańskiego
Autorka referatu przedstawia poglądy Leona Urbańskiego na temat projektowania książek. Projektant wyznawał zasadę zgodności i użyteczności, a w dziedzinie tworzenia okładek serii wydawniczych stawiał na rozróżnialność i spójność.
ewa repucho
adiunkt w Zakładzie Książki Współczesnej i Edytorstwa Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego; autorka monografii Typografia kompletna. Kultura książki w twórczości Leona Urbańskiego (2016), książki Fanaberie i pasje (2006) oraz licznych artykułów publikowanych w czasopismach bibliologicznych i projektowych. Prowadzi zajęcia z typografii i grafiki książki oraz sztuki książki na Uniwersytecie Wrocławskim.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Najpierw okładka! Polskie okładki książkowe
1944–1970
Monografia podsumowująca konferencję naukową Najpierw okładka!
wydawnictwo czysty warsztat
Rezultatem, ale i dopełnieniem konferencji jest publikacja naukowa. Zawiera ona opracowane redakcyjnie teksty wszystkich referatów, rozwinięte i uzupełnione o wnioski, które wypłynęły z konferencyjnych dyskusji. Każdy z tekstów został opatrzony licznymi kolorowymi ilustracjami, przedstawiającymi projekty okładek i gotowe realizacje. Wstęp autorstwa redaktorów tomu zawiera syntetyczne ujęcie poruszanej w książce problematyki, zarys stanu dotychczasowych badań nad polską powojenną okładką, a także pomysł na sposób, w jaki osiągnięcia twórców polskiej sztuki książki mogą być wykorzystane we współczesnej praktyce projektowania okładek i ilustracji. Publikacja jest zatem monografią naukową w pełnym tego słowa znaczeniu, a zarazem wydawnictwem, które dzięki setkom doskonałej jakości ilustracji ma walory albumu. Adresowana jest zarówno do specjalistów zajmujących się tą tematyką, jak i do amatorów, którzy interesują się polskim designem czasów PRL-u – a zwłaszcza do projektantów, ilustratorów, wydawców i redaktorów.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Najpierw okładka! Projekty polskich okładek książkowych
1944–1970
Wystawa
Galeria Wydziału Grafiki ASP w Gdańsku
16–30 października 2017
Na wystawie zgromadzono nigdy dotąd niepokazywane projekty okładek Leona Urbańskiego, Ewy Frysztak, Mariana Stachurskiego, Hanny Stachurskiej, Daniela Mroza, Ewy Salomon, Bożeny Truchanowskiej, Józefa Wilkonia czy Bohdana Wróblewskiego w większości pochodzące z prywatnych archiwów samych twórców albo ze zbiorów ich spadkobierców. Zaprezentowane prace, wszystkie wykonane ręcznie, z wykorzystaniem rozmaitych technik graficznych i malarskich, a także ich warianty i szkice, pozwalają śledzić poszukiwania artystów, podziwiać maestrię ręcznie rysowanych liter oraz porównywać projekty z gotowymi drukami. Wystawa cieszyła się dużą popularnością. Została zwieńczona w dniu konferencji naukowej Najpierw okładka! uroczystym finisażem, podczas którego prelegenci rozmawiali wraz ze zwiedzającymi na temat zaprezentowanych projektów.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Najpierw okładka! Polskie okładki książkowe
1944–1970
Wystawa plenerowa
Ulica Tkacka przed wejściem do gmachu głównego ASP w Gdańsku
16–30 października 2017
Wystawa została podzielona na siedem paneli, odpowiadających tematom poruszanym przez uczestników konferencji naukowej Najpierw okładka! Poza nazwiskiem autora, tytułem wystąpienia i głównymi tezami wykładu, na każdej tablicy
umieszczono kolorowe reprodukcje najciekawszych okładek ze wskazanego okresu, ułożone w taki sposób, by ukazać co wyróżniało je na tle tendencji w ówczesnym projektowaniu. Wystawa plenerowa pełniła zatem funkcję edukacyjną
– teksty i ilustracje na wszystkich panelach stanowiły krótki wykład na temat polskiej szkoły projektowania graficznego i jej najwybitniejszych twórców, ze szczególnym wskazaniem na projektowanie książki. W atrakcyjnej
wizualnie formie przedstawiała najlepsze polskie okładki z lat
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Warsztaty projektowania książek
prowadzenie: Janusz Górski i Józef Wilkoń
Galeria Wydziału Grafiki ASP w Gdańsku
24 października 2017
W warsztatach wzięli udział studenci uczelni plastycznych i młodzi graficy – projektanci książek i ilustratorzy. Uczestnicy warsztatów mogli najpierw obejrzeć projekty okładek i ilustracje Józefa Wilkonia eksponowane na ścianach galerii, a następnie pod okiem nauczycieli tworzyć własne prace. Ideą warsztatów było uświadomienie ich uczestnikom, że grafik musi być odważny i kreatywny, aby łamiąc reguły, tworzyć dzieła zapadające w pamięć. Poprzedniego dnia w Muzeum Miasta Gdyni odbyło się spotkanie promujące książkę Szum drzew, będącą zapisem rozmów z Józefem Wilkoniem, przeprowadzonych przez Janusza Górskiego. W spotkaniu wziął udział Józef Wilkoń.
janusz górski
projektant książek i wydawca; profesor na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku; współzałożyciel wydawnictwa słowo/obraz; redaktor naczelny i dyrektor artystyczny wydawnictwa czysty warsztat; autor tomów rozmów z twórcami polskiej szkoły grafiki: Jak ktoś mógł na to pozwolić! (2011), Józef Wilkoń. Szum drzew (2013), Wojciech Fangor: Ja. Autobiografia (2017), Kilian dzieciom (2017).
józef wilkoń
ilustrator, malarz i rzeźbiarz o międzynarodowej sławie, wielokrotnie nagradzany w Polsce i poza jej granicami; zaprojektował i zilustrował blisko dwieście książek dla dzieci i dorosłych wydanych w Polsce i kilkadziesiąt wydanych za granicą; robi rzeźby z polichromowanego drewna i blachy, zajmuje się scenografią (Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu, Wrocławski Teatr Lalek); inspiracją dla jego prac jest przyroda, a przede wszystkim zwierzęta, które od lat 80. uczynił głównymi bohaterami swoich opowieści.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
